امام خمینی رضوان الله علیه: تاسیس حوزه علمیه در قم دست کمی از شکل گیری انقلاب اسلامی نداشت.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامیان در نشست علمی «تطور فقه در یکصد سالگی حوزه علمیه قم» که ۲۲ آذرماه ۱۴۰۳ با همکاری مشترک مؤسسه پژوهشی فقه نظام، مدرسه عالی حوزوی ولی امر ع و معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه های علمیه در مجتمع عالی حوزوی ولی امر برگزار شد اظهار داشت : مرحوم امام نقل بسیار جالبی در این حوزه دارند که تاسیس حوزه علمیه در قم دست کمی از شکل گیری انقلاب اسلامی نداشت.
وی افزود: شکل گیری حوزه علمیه قم یک اتفاق سیاسی بوده است که علیه سیاست رضاخانی بود. ورود به مسائل سیاسی مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری به دلایل خاص چندان زیاد نبوده است. ایشان در حوزه فقهی مباحثی دارند ولی در عرصه سیاسی ورود شاخصی ندارند.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: تاسیس حوزه علمیه در قم کار بسیار سختی بود ولی مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری این کار سخت را انجام داد. از رضاشاه نیز نقل شده است که منتظر کوچکترین موضع یا سخنی از مرحوم حائری بود تا حوزه علمیه قم را تعطیل کند.
وی گفت: مرحوم آیت الله حائری به این امر توجه داشتند که حرکت های اجتماعی باید بر پایه مردم باشد. در مسأله کشف حجاب ایشان تلگرافی به دستگاه حاکم می دهد و دستگاه حاکم نیز جواب تندی به ایشان می دهد و حتی رضا شاه به منزل ایشان می آید تهدید به توپ بستن حوزه می کند. ولی حاج شیخ تلاش کرد که این حوزه را به هر شکل حفظ کند تا اثرات آن در آینده بتواند شرایط را تغییر دهد.
وی اظهارکرد: در دوره مرحوم آیت الله بروجردی شاهد فعالیت گسترده ایشان در موضوعات سیاسی و اجتماعی هستیم که یکی از نمونه های آن در خصوص ورود به مساله ملی شدن صنعت نفت و سیاست های شاه در خصوص اصلاح اراضی است. از سال ۴۱ که امام راحل در زمینه لایحه انجمن های ایالتی ولایتی بیانیه صادر می کنند شاهد ورود جدی حوزه در این عرصه مداخلات اجتماعی و سیاسی هستیم.
وی گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی به مرحله نظام اسلامی می رسیم که باید ساختار نظام اسلامی شکل بگیرد که این مساله نیز در پی رفت و برگشت های جدی فقهی بزرگان حوزه شکل گرفته است.
وی افزود: مرحله سوم، مرحله دولت اسلامی است. همین دوره سوم را به می توان به سه بخش تقسیم کرد. اوایل انقلاب نیز به این بحث پرداخته شد و علمای بزرگی روی این مسأله فعالیت علمی داشتند. اصل نظام اسلامی و ولایت فقیه و کلیات و صفات حکام در این مباحث مورد توجه قرار گرفت.
حجت الاسلام اسلامیان یادآورشد: دوره دوم، حل مسائل سیاسی یا فقه نظام بود که از دهه هفتاد به مسایل نظام پرداخته شد که شامل احزاب و مشارکت و شکل سیاسی حکومت بود. نظام پرداخت هماهنگ و حقوق شهروندی و مردمسالاری دینی و... از جمله مباحثی بود که نظام برای اداره بهتر به حل آن از سوی علمای حوزه نیاز داشت. مباحث سیاست خارجی پیش از انقلاب اسلامی در عرصه فقهی مطرح نبود. حتی نظم نظام بین الملل نیز از مباحث جدی بود که حوزه علمیه به آن پاسخ داده است. مسائل مرتبط به فقه امنیت از جمله مسائل مهمی بود که مورد نیاز نظام بود و حوزه به آن ورود جدی کرده است.
وی گفت: پس از آنکه نظام اسلامی شکل گرفت و احکام آن نیز به شکل تدریجی استخراج می شود برای اجرای این احکام نیازمند فقه حکمرانی هستیم. پس از استخراج این احکام باید شکل اجرای آن را نیز مشخص می کردیم. آنچه در مقام اجرا در دوره های قبل شاهد بودیم به عنوان حاکم مطرح نبود زیرا فقها حاکم جامعه نبودند.
وی اظهار کرد: در حال حاضر در حال تولید مسائل فقه نظام هستیم و بحث بعدی که پیش روی ما است و موسسات مختلفی روی این مسأله کار می کنند، مسأله فقه حکمرانی است. پس از تکمیل این مراحل جامعه اسلامی شکل می گیرد و الگویی برای جوامع دیگر می شود.